سنجش تراکم استخوان چیست ؟

اسکن تراکم استخوان، که نام دیگر آن سنجش میزان جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف (DXA) یا دزیمتری استخوان، فرم ارتقا یافته ای از تکنولوژی اشعه ایکس است که برای اندازه گیری میزان کاهش بافت استخوانی استفاده می شود. (DXA) از استاندارد های بنا شده بر اساس اندازه گیری تراکم ماده معدنی موجود در استخوان می باشد.

رادیوگرافی یک آزمون پزشکی غیرتهاجمی است که به پزشک در تشخیص و درمان کمک می کند. تصویربرداری با اشعه ایکس شامل پرتودهی به قسمتی از بدن با استفاده از پرتوهای یونیزان است که تصاویری از داخل بدن را ایجاد می کند. رادیوگرافی رایج ترین و قدیمی ترین فرم تصویربرداری پزشکی است.

DXA اغلب موارد بر روی مهره های پائینی و لگن اجرا می شود. در بچه ها و بعضی از بالغین، کل بدن اسکن می شود. موارد جانبی مثل اولتراسوند در بعضی موارد به منظور تشخیص تراکم استخوانی مورد استفاده است. در بعضی از جوامع، CT اسکن با نرم افزار خاص نیز می تواند تراکم استخوانی را تشخیص و کنترل کند. این روش دقیق است ولی به اندازه DXA رایج نیست.

بیشترین موارد استفاده از این روش چیست؟

DXA در بیشتر موارد برای تشخیص پوکی استخوان- وضیعتی که اغلب خانمها را بعد از یائسگی تحت تاثیر قرار می دهد ولی این مورد ممکن است در مردان نیز ایجاد شود. پوکی استخوان وابسته به کاهش تدریجی کلسیم است و ساختار استخوان تعییر کرده و باعث نازکی و انعطاف پذیری استخوان می شود و احتمال شکستگی در آن بالا می رود.

DXAهمچنین برای بررسی روند بهبود در درمان پوکی استخوان و دیگر وضعیتهایی که کاهش تراکم داریم مناسب است.

آزمون DXA همچنین می توند ریسک شکستگی های در حال پیشرفت را در افراد تشخیص دهد. ریسک شکستگی های تحت تاثیر سن، وزن بدن، سابقه شکستگی پیشین، سابقه خانوادگی از شکستگی هایپوکی استخوان و سبک زندگی مثل سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل می باشد. این موارد در هنگام درمان بیمار مورد نظر هستند.

آزمون تراکم استخوان در موارد زیر پیشنهاد می شود:

§            اگر خانمی یائسه باشد و از استروژن استفاده نمی کند.

§            اگر سابقه مادرزادی یا شخصی در شکستگی لگن خاصره یا کشیدن سیگار دارید.

§            اگر خانمی یائسه با قدی بلند یا لاغر هستید.

§            اگر مردی با کاهش تراکم استخوان هستید.

§            اگر از داروهایی که باعث کاهش تراکم استخوان می شود استفاده می کنید مثل کورتیکواستروئید ، داروهای ضد صرع و یا داروهای با دز بالا برای تیروئید.

§            اگر دیابت نوع یک(دیابت جوانان یا وابسته به انسولین) یا بیماریهای کبدی، کلیوی یا سابقه پوکی استخوان دارید.

§            اگر بیماریهای تیروئیدی مثل پرکاری تیرویید دارید.

§            اگر بیماریهای پاراتیروئیدی مثل هیپرپاراتیروئیدیسم دارید.

§            اگر سابقه شکستگی بعد از یک ضربه کاملا ملایم داشته اید.

§            اگر شواهدی از شکستگی مهره ای یا دیگر نشانه هایپوکی استخوان در اشعه ایکس مشاهده شده است.

ارزیابی و تشخیص جانبی مهره ها که یک آزمون اشعه ایکس با دز پائین بر روی مهره ها است تا شکستگی مهره ای تشخیص داده شود و با آزمون DXA اجرا شود و این آزمون برای بیماران مسن پیشنهاد می شود مخصوصا اگر:

§            بیش از یک اینچ از قدشان را از دست داده اند.

§            درد در قسمت پشت به صورت ناگهانی دارند.

§            اگر اسکن DXA، مشاهداتی مرزی را نشان داده است.

چگونه خود را برای آزمون آماده سازم؟

در روز آزمون شما می توانید به صورت عادی غذا بخورید. تا 24 ساعت قبل از انجام آزمون نباید از مکمل های کلسیمی استفاده کنید.

شما باید لباسی راحت و گشاد بر تن داشته باشید، از پوشیدن لباسهایی که زیپ و یا دکمه های فلزی دارند خودداری کنید. مواردی نظیر دسته کلید و کیف پول که در ناحیه ای که اسکن خواهد شد قرار می گیرند، باید برداشته شود. ممکن است از شما خواسته شود تا تعدادی یا همه لباسهای خود را درآورده و لباس مخصوصی را بر تن کنید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود تا جواهرات، عینک و هر چیز فلزی یا لباسی که در طول آزمون اختلال ایجاد کند را درآورید.

تکنسین مربوطه را در مورد موارد زیر با اطلاع کنید:

اگراخیرا آزمونی با باریم داشته اید.

اگر اخیرا سی تی اسکن با مواد کنتراست داشته اید.

اگر اخیرا اسکن رادیوایزوتوپ انجام داده اید.

 در این صورت ممکن است قبل از انجام آزمون 14-10 روز منتظر بمانید.

خانمها در صورت بارداری باید تکنسین را مطلع سازند. آزمونهای تصویر برداری نباید در طول دوران حاملگی انجام شوند زیرا اشعه برای جنین خطرناک است. اگر انجام آزمون ضروری است اقدامات پیشگیرانه برای کاهش پرتوگیری جنین ضروری است.

روند انجام آزمون به چه شکل است؟

ماشین DXA پرتوی باریک و نامرئی از اشعه ایکس باند کم را با دو پیک انرژی جداگانه به سمت استخوانهای خواسته شده می فرستد. یکی از پیک های انرژی کاملا به وسیله بافت نرم جذب می وشود و دیگری به وسیله استخوان جذب خواهد شد. مقدار جذب بافت نرم از کل جذب کاسته می شود و چیزی که باقی می ماند نشانگر دانسیته معدنی استخوان بیمار است.

DXA از نرم افزاری استفاده می کند که کامپیوتر و نمایشگر میزان دانسیه استخوانی را روی صفحه مانیتور نشان می دهد.

این آزمون چگونه انجام می گیرد؟

این آزمون معمولا برای بیماران سرپایی انجام می گیرد.

در آزمون DXA مرکزی که دانسیته استخوانی استخوان هیپ یا لگن و مهره ها را اندازه گیری می کند، بیمار روی تخت نرمی دراز می کشد. ژنراتور اشعه ایکس زیر بیمار قرار گرفته و وسیله تصویربرداری و دتکتور بالای سر بیمار قرار می گیرد.

برای اسکن مهره ها، ساق پای بیمار روی قسمتی جعبه ای که با لحاف پوشیده شده و نرم است به منظور صاف کردن لگن و مهره های کمری قرار می گیرد. برای اسکن لگن، پاهای بیمار روی قسمتی قرار می گیرد که پاهای بیمار را به سمت داخل می چرخاند. در هر دو مورد، دتکتور در زیر بیمار قرار می گیرد و ژنراتور به آهستگی از قسمت مورد نظر عبور کرده و تصاویر بروی صفحه مانیتور تشکیل خواهد شد.

از شما خواسته می شود که در طول اسکن آرام باشید و در زمان تشکیل تصویر احتمالا برای چند لحظه نفس خود را نگه دارید تا از مات شدن تصاویر در مانیتور جلوگیری شود. تکنولوژیست به پشت دیوار یا به اتاق دیگری خواهد رفت تا ژنراتور را فعال کند.

آزمونهای DXA جانبی ساده تر می باشند و انگشتان دست، ساعد، بازو و یا پاشنه پا در داخل دستگاهی قرار می گیرد در طی چند دقیقه می تواند تصاویر دانسیته استخوانی را تهیه کند.

امروزه شیوه ای اضافه بر معمول به نام ارزیابی جنبی مهره ای(LVA) در بسیاری از مراکز انجام می شود. این آزمون یک آزمون با اشعه ایکس با انرژی پائین می باشد که برروی مهره ها و به منظور ارزیابی شکستگی هایی که در مهره شکل گرفته است انجام می گیرد.

LVA  تنها لحظاتی را به زمان آزمون اضافه خواهد کرد.

این آزمون بسته به عضوی که تحت اسکن قرار دارد و بسته به تجهیزات مرکز، بین 5 تا 15 دقیقه طول خواهد کشید.

ممکن است از شما خواسته شود تا فرم سوالاتی را به منظور کمک به تشخیص پزشک در مورد داروهایی که استفاده می کنید یا وضعیت بهداشتی خود پر کنید که این سوالات می تواند در تشخیص ریسک پائین یا بالای شکستگی کمک کننده باشد. سازمان جهانی بهداشت(WHO) اخیرا بررسی Online را به راه انداخته است که نتایج  DXA را با تعدادی از سؤالات پایه ای ترکیب شده و می تواند به منظور پیش بینی در تعیین ریسک شکستگی های هیپ درطی10 سال در زنان یائسه انجام گیرد. چنین استفاده ای در چند سال آینده بیشتر مورد استفاده خواهد بود.

چه کسی این آزمون را تفسیر خواهد کرد و من چگونه می توانم از نتایج آن با خبر شوم؟

یک رادیولژیست که متخصص در ارزیابی و آنالیز تصاویر می باشد این آزمون را گزارش می کند و گزارش را به پزشک مربوطه ارجاع می دهد. آزمون DXA توسط یک روماتولوژیست و همچنین توسط یک متخصص غدد داخلی تفسیر خواهد شد.

نتایج آزمون در دو فرم نشان داده خواهد شد:

T Score این عدد مقدار توده استخوانی شما را با فردی جوان و بالغ از جنس خودتان با توده استخوانی حداکثر مورد مقایسه قرار خواهد داد. عدد 1- بالای دانسیته استخوانی نرمال را نشان می دهد. عددی بین 1- و 5/2- به عنوان استئوپنیا یعنی کاهش توده استخوانی شناخته می شود. عدد زیر 5/2- به عنوان پوکی استخوان طبقه بندی خواهد شد. T Score به منظوربررسی احتمال شکستگی استخوان به کاربرده می شود.

Z score این عدد مقدار توده استخوانی شما را با افراد دیگر در گروه سنی شما ، هم سایز و هم جنس شما مورد مقایسه قرار خواهد داد. اگر این مقدار به میزان غیرمعمولی بالا یا پائین باشد، انجام آزمونهای پزشکی دیگر ضروری می باشد.

عموما تفاوتهای کوچکی در اسکن ها دیده می شود که به علت تفاوت در پوزیشن دهی بیماران است و معمولا مهم نیستند.

فواید DXA در مقابل مضرات این روش چیست؟

فواید:

§         روش دانسیتومتری DXA روشی آسان، ساده و غیر تهاجمی است.

§         هیچ ماده بیهوش کننده ای مورد نیاز نیست.

§         مقدار دز به کار رفته در آن بسیار کم می باشد- دز این روش به میزان یک دهم یک عکس ساده از قفسه سینه(ریه) و حتی کمتر از اکسپوژر طبیعی است که روزانه دریافت می کنید.

§         این روش دانسیتومتری استخوان، دقیقترین روش در دسترس برای تشخیص پوکی استخوان و همچنین یک برآوردکننده دقیق برای رسیدگی به شکستگی های استخوانی است.

§         بعد از انجام آزمون هیچ پرتویی از بدن بیمار خارج نخواهد شد.

§         این پرتوی ایکس که در محدوده تشخیصی است ،هیچگونه اثرات جانبی نخواهد داشت.

مضرات:

§         همیشه شانس بسیار کمی در اکسپوژر های شدید برای ابتلا به سرطان وجود دارد ولی فواید یک تشخیص دقیق بر این مضرات ارجحیت دارد.

§         دز تشعشعی موثر حاصل از این روش در حدود 01/0 mSv می باشد که حدودا با میانگین مقدار دز پس زمینه ای که هر فرد در یک روز دریافت می کند برابر می باشد.

§         خانمها همیشه باید پزشک یا تکنسین خود را از امکان بارداری خود مطلع سازند.

§         هیچ عوارضی ناشی از این آزمون تا به حال گزارش نشده است.